||ఓమ్ తత్ సత్||

సుందరకాండ.
అథ చతుఃపంచాశస్సర్గః||

శ్లో|| వీక్షమాణస్తతో లంకాం కపిః కృత మనోరథః|
వర్థమాన సముత్సాహః కార్యశేషచిన్తయత్||1||

స|| తతః కృతమనోరథః కపిః లంకాం వీక్షమాణః వర్ధమాన సముత్సాహః శేషం కార్యం అచిన్తయత్||

తా|| అప్పుడు హనుమంతుడు తన మనోరథమును సాధించినవాడై లంకానగరమును చూచూ ఉత్సాహము మరింత పెరిగినవాడై మిగిలిన కార్యక్రమము గురించి ఆలోచించెను.

శ్లో|| కిన్ను ఖల్వశిష్ఠం మే కర్తవ్య మిహ సాంప్రతమ్|
యదేషాం రక్షసాం భూయః సంతాపజననం భవేత్ ||2||
వనం తావత్ ప్రమథితం ప్రకృష్టా రాక్షసా హతాః|
బలైక దేశః క్షపితః శేషం దుర్గ వినాశనమ్||3||
దుర్గేవినాశితే కర్మ భవేత్సుఖపరిశ్రమమ్|
అల్పయత్నేన కార్యేఽస్మిన్ మమస్యాత్ సఫలః శ్రమః||4||
యోహ్యయం మమ లాంగూలే దీప్యతే హవ్య వాహనః|
అస్య సంతర్పణం న్యాయం కర్తుమేభిర్గృహోత్తమైః||5||

స|| యత్ ఏషాం రాక్షసామ్ భూయః సంతాప జననం భవేత్ కిం ను కర్తవ్యం మే ఇహ సాంప్రాతం అవశిష్టం|| వనం ప్రమథితం తావత్ ప్రకృష్టాః రాక్షసాః హతాః | బలైక దేశః క్షపితః | దుర్గవినాశనం శేషం||దుర్గే వినాశితే కర్మ సుఖపరిశ్రమమ్ భవేత్| అస్మిన్ కార్యే అల్పయత్నేన శ్రమః సఫలః స్యాత్|| మమలాంగూలే యః అయం హవ్యవాహనః దీప్యతే అస్య ఏభిః గృహోత్తమైః సన్తర్పణం కర్తుం న్యాయమ్||

తా|| 'ఇప్పుడు ఈ రాక్షసులకు మరింత సంతాపము కలిగించగలిగినది ఎదో అదే నాకు మిగిలిన కర్తవ్యము. వనము ధ్వంసము చేయబడినది. రాక్షసుల కొందరు హతమార్చబడిరి. దేశముయొక్క బలగము నాశనము చేయబడినది. దుర్గవినాశనము మిగిలినది. దుర్గము కూడా నాశనము చేసినచో చేసిన పరిశ్రమ సుఖకరము అగును. ఈ కార్యములో కొంచెము శ్రమ తీసుకున్నచో కార్యము సఫలము అగును. నా లాంగూలములో ప్రజ్వరిల్లుతున్న అగ్నిదేవునకు ఈ ఉత్తమమైన గృహములతో సంతర్పణ చేయుట న్యాయము.'

శ్లో|| తతః ప్రదీప్తలాంగూలః సవిద్యుదివ తోయదః|
భవనాగ్రేషు లంకాయా విచచార మహాకపిః||6||
గృహాద్గృహం రాక్షసానాం ఉద్యానానిచ వానరః|
వీక్షమాణో హ్యసంత్రస్తః ప్రాసాదాంశ్చ చచార సః||7||

స|| తతః ప్రదీప్తలాంగూలః మహాకపిః సవిద్యుత్ తోయదః ఇవ లంకాయాః భవనాగ్రేషు విచచార||సః వానరః ఉద్యానాని చ ప్రాసాదాశ్చ వీక్షమాణః అసన్త్రస్తః రాక్షసానాం గృహాత్ గృహం చచార||

తా|| అప్పుడు ప్రజ్వరిల్లితున్న లాంగూలము కల మహాకపి, మేఘములలో మెరుపులవలె ఆ భనాగ్రములలో సంచరించ సాగెను. ఆ వానరుడు ఉద్యానములను ప్రాసాదములను చూచి భయము లేకుండా ఒక భవనము నుండి ఇంకొక భవనము తిరిగెను.

శ్లో|| అవప్లుత్య మహావేగః ప్రహస్తస్య నివేశనమ్|
అగ్నిం తత్ర స నిక్షిప్య శ్వసనేన సమో బలీ||8||
తతోన్యత్పుప్లువే వేశ్మ మహాపార్శ్వస్య వీర్యవాన్ ||
ముమోచ హనుమాన్ అగ్నిం కాలానలశిఖోపమమ్||9||

స|| మహావేగః శ్వసనేన సమః బలీ వీర్యవాన్ సః ప్రహస్తస్య నివేశనం అవప్లుత్య తత్ర అగ్నిం నిక్షిప్య తతః అన్యత్ మహాపార్శ్వస్య వేశ్మ పుప్లువే హనుమాన్ కాలనలశిఖోపమమ్ అగ్నిం ముమోచ||

తా|| వేగములో వాయువుతో సమానమైన మహావేగము కల వానరుడు ప్రహస్తుని నివేశమున పైకి ఎగిరి అక్కడ నిప్పు అంటించి అక్కడనుంచి ఇంకొక మహాపార్శ్వుని గృహముపైకి ఎగిరి కాలాగ్నితో సమానమైన అగ్నిని రగిలించెను.

శ్లో|| వజ్రదంష్ట్రస్య చ తథా పుప్లువే స మహాకపిః|
శుకస్య చ మహాతేజాః సారణస్య చ ధీమతః||10||
తథా చేన్ద్రజితో వేశ్మ దదాహ హరియూథపః|
జమ్బుమాలేః సుమాలేశ్చ దదాహ భవనం తతః||11||
రస్మికేతోశ్చ భవనం సూర్యశత్రోః తథైవ చ|
హ్రస్వకర్ణస్య దంష్ట్రస్య రోమశస్య చ రక్షసః||12||
యుద్ధోన్మత్తస్య మత్తస్య ధ్వజగ్రీవస్య రక్షసః|
విద్యుజ్జిహ్వస్య ఘోరస్య తథా హస్తిముఖస్య చ||13||

స|| మహాతేజాః సః మహాకపిః తదా వజ్రదంష్ట్రస్య శుకస్య ధీమతః సారణస్య చ పుప్లువే||హరియూథపః తథా ఇంద్రజితః వేశ్మ దదాహ|తతః జంబుమాలే సుమాలేశ్చ భవనమ్ దదాహ||రస్మికేతోశ్చ భవనం తథైవ రక్షసః సూర్యశత్రోః చ హ్రస్వకర్ణశ్చ దంష్ట్రశ్చ రోమశస్య చ(దదాహ)||రక్షసః యుద్ధోన్మత్తస్య మత్తస్య ధ్వజగ్రీవస్య విద్యుజ్జిహ్వస్య ఘోరస్య తథా హస్తిముఖస్య చ దదాహ||

తా|| ఆ మహాతేజము కల మహాకపి అప్పుడు వజ్రదంష్ట్రుడు, ధీరుడైన శుకుడు, సారణుని గృహము పాకి దూకెను. ఆ వానర యూధపుడు అప్పుడు ఇంద్రజిత్తుని భవనము దహించెను. పిమ్మట జంబుమాలి , సుమాలి భ్నములను దహించెను. పిమ్మట రస్మికేతుని భవనము అలాగే రాక్షసులు అగు సూర్యశత్రువు , హ్రస్వకర్ణుడు, దంష్ట్ర్రుడు, రోమశస్యుల గృహములను దహించెను. అలాగే రాక్షసులు యుద్ధోన్మత్తుడు, మత్తుడు, ధ్వజగ్రీవుడు, విద్యుజ్జిహ్వుడు, ఘోరుడు అలాగే హస్తిముఖుల భవనములను దహించెను.

శ్లో|| కరాళస్య పిశాచస్య శోణితాక్షస్య చైవ హి|
కుంభకర్ణస్య భవనం మకరాక్షస్య చైవ హి||14||
యజ్ఞశత్రోశ్చ భవనం బ్రహ్మశత్రోః తథైవ చ|
నరాన్తకస్య కుంభస్య నికుంభస్య దురాత్మనః||15||
వర్జయిత్వా మహాతేజా విభీషణ గృహం ప్రతి|
క్రమమాణః క్రమేణైవ దదాహ హరిపుంగవః||16||

స|| కరాళస్య పిశాచస్య శోణితాక్షస్య చ ఏవ హి దదాహ| కుంభకర్ణస్య భవనం మకరాక్షస్య చ ఏవ దదాహ||యజ్ఞశత్రోః భవనం తథైవ బ్రహ్మశత్రోః చ నరాన్తకస్య కుమ్భస్య దురాత్మనః నికుంభస్యచ భవనం దదాహ|| మహాతేజా విభీషణ గృహం ప్రతి వర్జయిత్వా క్రమమాణః క్రమేనైవ హరిపుంగవః దదాహ||

తా|| అలాగే కరాళుడు, పిశాచుడు, శోణితాక్షుల గృహములను దహించెను. కుంభకర్ణుని భవనము మకరాక్షుని భవనము దహించెను. యజ్ఞశత్రుని భవనము, బ్రహ్మశత్రుని భవనము, నరాన్తకుడు కుంభుడు , దురాత్ముడు నికుంభుని భవనము దహించెను. మహాతేజోవంతుడగు విభీషణుని భవనము మాత్రము వదిలేసి క్రమముగా మిగిలిన భవనములను క్రమము తప్పకుండా ఆ హరిపుంగవుడు దహించెను.

శ్లో|| తేషు తేషు మహార్హేషు భవనేషు మహాయశాః|
గృహేష్వృద్ధిమతాం వృద్ధిం దదాహ మహాకపిః||17||
సర్వేషాం సమతిక్రమ్య రాక్షసేంద్రస్య వీర్యవాన్|
అసదాథ లక్ష్మీవాన్ రావణస్య నివేశనమ్||18||

స|| మహాయశాః సః మహాకపిః రుద్ధిమతాం మహార్హేషు తేషు తేషు గృహేషు ఋద్ధిం దదాహ|| వీర్యవాన్ లక్ష్మీవాన్ సర్వేషాం సమతిక్రమ్య అథ రాక్షసేంద్రస్య రావణస్య నివేశనమ్ అససాద||

తా|| మహాయశోవంతుడైన ఆ మహాకపి ఐశ్వర్యముతో తులతూగుతున్నవారి వారి గృహములలోని ఐశ్వర్యమంతా దహించెను.
ఆ వీరుడు అన్నిటినీ దాటి రాక్షసేంద్రుడు రావణుని భవనము చేరెను.

శ్లో|| తతస్తస్మిన్ గృహే ముఖ్యే నానారత్న విభూషితే|
మేరుమందర సంకాశే సర్వమంగళశోభితే||19||
ప్రదీప్త మగ్ని ముత్సృజ్య లాంగులాగ్రే ప్రతిష్టితమ్|
ననాద హనుమాన్ వీరో యుగాన్త జలదో యథా||20||

స|| తతః హనుమాన్ నానారత్న విభూశితే మేరుమందర సంకాశే సర్వమంగళ శోభితే తస్మిన్ ముఖ్యే గృహే లాంగూలాగ్రే ప్రతిష్టం ప్రదీప్తం అగ్నిం ఉత్సృజ్య యుగాన్త జలదే ననాద||

తా|| అక్కడ హనుమంతుడు నానారత్న విభూషణములతో విరాజిల్లుచున్న, మేరు మందర పర్వతములవలెనున్న, అన్నిరకములుగా మంగళప్రదముగానున్న ముఖ్యగృహములో తన లాంగూలాగ్రములో ప్రజ్వరిల్లు చున్న అగ్నితో నిప్పంటించి కాలమేఘములవలె గర్జించెను.

శ్లో|| శ్వసనేన చ సంయోగాత్ అతివేగో మహాబలః|
కాలాగ్నిరివ జజ్వాల ప్రావర్ధత హుతాశనః ||21||
ప్రదీప్తమగ్నిం పవనః తేషు వేశ్మ స్వచారయత్|
అభూచ్ఛ్వసన సంయోగాత్ అతివేగో హుతాశనః||22||
తాని కాంచనజాలాని ముక్తామణిమయాని చ|
భవనాన్యవశీర్యన్త రత్నవన్తి మహాన్తి చ||23||

స|| శ్వసనేన సంయోగాత్ హుతాశనః అతివేగః మహాబలః ప్రావర్ధత | కాలాగ్నిః ఇవ జజ్వాల||పవనః ప్రదీప్తం అగ్నిం తేషు వేశ్మసు ఆచారయత్ | శ్వసనసంయోగాత్ హుతాశనః అతివేగః అభూత్|| కాంచనజాలాని ముక్తామణిమయాని చ రత్నవంతి మహన్తి చ తాని భవనాని అవశీర్యన్త||

తా|| వాయువు కలవడముతో అగ్ని అతి వేగముగా బలవత్తరముగా పెరిగెను. ఆ అగ్ని కాలాగ్ని వలె జ్వలించెను. పవనునిచేత ప్రజ్వలింపబడిన అగ్ని ఆ భవనములన్నిటిలో తిరిగెను. ఆ వాయువు సంగమముతో అగ్ని అతి వేగముగా ప్రజ్వరిల్లెను. బంగారు జాలలు మణిరత్న భూషితమైన అ మహత్తరమైన భవనములు కాలి పడిపోయినవి.

శ్లో|| సంజజ్ఞే తుములః శబ్దోరాక్షసానాం ప్రధావతాం|
స్వగృహ్వస్య పరిత్రాణే భగ్నోత్సాహోర్జితశ్రియామ్||24||
నూనమేషోఽగ్ని రాయాతః కపిరూపేణ హా ఇతి|
క్రన్దన్త్యః సహసాపేతుః స్తనన్థయధరాః స్త్రియః||25||
కాశ్చిదగ్ని పరీతేభ్యో హర్మ్యేభ్యో ముక్త మూర్థజాః|
పతన్త్యో రేజిరేఽభ్రేభ్యః సౌదామిన్య ఇవామ్బరాత్||26||

స||స్వగృహస్య పరిత్రాణే ప్రధావతాం భగ్నోత్సాహోర్జితశ్రియాం రాక్షసానామ్ నూనమ్ ఏషః అగ్నిః కపిరూపేణ ఆయాతః ఇతి తుములః శబ్దః సంజజ్ఞే ||కాశ్చిత్ స్త్రియః స్తనన్ధరాః ముక్తమూర్ధజాః క్రన్దన్త్యః అగ్నిపరీతేభ్యః హర్మ్యేభ్యః సహసా పేతుః| అంబరాత్ అభ్రేభ్యః పతన్యః సౌదామిన్యః ఇవ||

శ్లో|| తమ గృహములను రక్షించుకొనుటకు పరిగెడుచున్నరాక్షసులు సంపాదించిన సంపదలను రక్షించుకో లేక భగ్నోత్సాహము కలవారై ' తప్పక అగ్నియే కపిరూపములో వచ్చినది' అని అనుకొనిరి. అప్పుడు హాహాకారముల శబ్దములు చెలరేగినవి. కొందరు పసిబిడ్డలకి పాలు ఇచ్చుచున్న స్త్రీలు వారి జుట్టు విడిపోయి హాహాకారము చేస్తూ అగ్నితో చుట్టబడిన భవనములనుండి తోందరలో దూకిరి. అప్పుడు వారు అంబరమునుండి పడుతున్న సౌదామినులవలె నుండిరి.

వజ్రవిద్రుమ వైడూర్య ముక్తా రజత సంహితాన్|
విచిత్రాన్భవనాన్ దాతూన్ స్యన్దమానాన్ దదర్శ హ||28||
నాగ్నిః తృప్యతి కాష్ఠానాం తృణానాం చ యథా తథా |
హనుమాన్ రాక్షసేంద్రాణాం విశస్తానాం న తృప్యతి||29||
న హనుమాద్విశస్తానాం రాక్షసానాం వసున్ధరా||30||

స|| సః వజ్రవిద్రుమ వైడూర్య ముక్తా రజత సంహితాన్ విచిత్రాన్ భవనాత్ స్యన్దమానాన్ ధాతూన్ దదర్శ||యథా అగ్నిః కాష్టానాం తృణానాం న తృప్యతి తథా హనుమాన్ రాక్షసేంద్రాణాం విశస్తానాం న తృప్యతి||

తా|| ఆ హనుమంతుడు ఆ అగ్నిజ్వాలలకి దగ్ధమౌతున్న భవనముల నుండి వజ్రములు పగడములు వైడూర్యములు బంగారము వెండి ధాతువులతో కూడిన ద్రవ్యముల ధాతువులను చూచెను. ఏవిధముగా అగ్ని కట్టెలు తృణములతో తృప్తిచెందదో ఆవిధముగా హనుమంతుడు రాక్షసేంద్రుని రాక్షసులను హతమార్చినా తృప్తి చెందలేదు. హనుమంతుడు ఎందరు రాక్షసులను నేలకూల్చినప్పటికి భూమి కూడా తృప్తి చెందలేదు.

శ్లో|| క్వచిత్ కింశుకసంకాశాః క్వచిచ్ఛాల్మలిసన్నిభాః|
క్వచిత్కుంకుమసంకాశాః శిఖావహ్నేశ్చకాశిరే||31||
హనూమతా వేగవతా వానరేణ మహాత్మనా|
లంకాపురం ప్రదగ్ధం తత్ రుద్రేణ త్రిపురం యథా||32||

స|| వహ్నేః శిఖాః క్వచిత్ కింశుకసంకాశాః క్వచిత్ శాల్మలిసన్నిభాః క్వచిత్ కుంకుమ సంకాశాః చకాశిరే|| వేగవతా వానరేణ మహాత్మనా హనుమతా లంకాపురం రుద్రేణ త్రిపురం యథా ప్రదగ్ధమ్||

తా|| ఆ అగ్నిశిఖలు కొన్ని కింశుకాపుష్పముల వెలుగుతూ, కొన్ని శాల్మలీపుష్పముల వెలుగుతూ, కొన్ని కుంకుమ పుష్పముల వెలుగుతూ ప్రకాశించుచున్నవి. మహాత్ముడైన హనుమంతుని చేత ఆ లంకాపురము రుద్రుడు త్రిపురమును దగ్ధమొనరించినట్లు దగ్ధము చేయబడెను.

శ్లో|| తతస్తు లంకాపుర పర్వతాగ్రే సముత్థితో భీమపరాక్రమోఽగ్నిః|
ప్రసార్యచూడావలయం ప్రదీప్తో హనూమతా వేగవతా విసృష్టః||33||
యుగాన్త కాలానలతుల్యవేగః సమారుతోఽగ్నిర్వవృధే దివిస్పృక్|
విధూమరశ్మిర్భవనేషు సక్తో రక్షః శరీరాజ్యసమర్పితార్చిః||34||
ఆదిత్యకోటీసదృశః సుతేజా లంకాం సమస్తాం పరివార్య తిష్టన్|
శబ్దైరనైకై రశనిప్రరూఢైర్భిన్దన్ నివాణ్డం ప్రబభౌ మహాగ్నిః||35||

స||తత్ః వేగవతా హనుమాతా విశ్రుష్టః భీమపరాక్రమః అగ్నిః చూడావలయం ప్రసార్య ప్రదీప్తః లంకాపురపర్వతాగ్రే సముత్థితః||విధూమరస్మిః భవనేషు సక్తః సమారుతాగ్ని రక్ష్ః శరీరాజ్యసమర్పితార్చిః యుగాన్తకాలానలతుల్యవేగః వవృధే||ఆదిత్యకోటి సదృశః సుతేజాః సమస్తాం లంకాం పరివార్య తిష్టన్ మహాగ్నిః| అనైకైః అశనిప్రరూఢైః శబ్దైః అణ్డం భిన్దన్ ఇవ ప్రబభౌ||

తా|| ఆ భీమపరాక్రమము గల హనుమంతుని చేత వేగముగా ప్రజ్వలింపబడిన అగ్ని, వలయాకారముగా పెరుగుతూ శిఖరాగ్రమున ఉన్న ఆ లంకానగరము పైకి లేచెను. ధూమములేని ఆ భవనములలో వున్న అగ్ని వాయువుచేత ప్రకోపింపబడి రాక్షస శరీరములను దగ్ధము చేయుచూ మరింత పెరిగినవి. సమస్త లంకానగరమును చుట్టిన ఆ తేజోవంతమైన ఆ అగ్ని కోటి సూర్యుల సమానముగా కనపడెను. ఆ అగ్ని వజ్రాయుధము తో కొట్టబడి బ్రహ్మాండమంతా విరుగుచున్నట్లు చేసిన శబ్దములు వలె కల శబ్దములతో ప్రభవించెను.

శ్లో|| తత్రామ్బరాదగ్నిరతిప్రవృద్ధో రూక్షప్రభః కింశుకపుష్పచూడః|
నిర్వాణధూమాకులరాజయశ్చ నీలోత్పలాభాః ప్రచకాశిరేఽభ్రాః||36||
వజ్రీమహేంద్రస్త్రిదశేశ్వరో వా సాక్షాద్యమో వా వరుణోఽనిలో వా|
రుద్రోఽగ్నిరర్కో ధనదశ్చ సోమో న వానరోఽయం స్వయమేవ కాలః||37||

స|| తత్ర రుక్షప్రభః కింశుకపుష్పచూడః అగ్నిః అమ్బరాత్ అతిప్రవృద్ధః అభ్రాః నిర్వానధూమాకులరాజయః నీలోత్పలాభాః ప్రచకాశిరే||అయం వానరః న| వజ్రీ త్రిదశేశ్వరః మహేన్ద్రః వా సాక్షాత్ యమః వా అనిలో వా రుద్రః అగ్నిః అర్కః ధనదశ్చ సోమః స్వయం కాలః ఏవ వా||

తా|| ఆ అగ్ని కింశుకాపుష్పపు వర్ణముతో వెలుగుచూ మిరిమిట్లు కొలిపే కాంతులతో ఆకాశమంతా వ్యాపించినది. సమస్తము దగ్ధముచేసి మంటలు చల్లారిన పిమ్మట లేచిన పొగలతో చుట్టబడిన మేఘములు నలువ కలువలవలే ప్రకాశించుచున్నవి. ధగ్ధమగుతున్న నగరముచూచి రాక్షసులు ఈ విధముగా తలచిరి. 'ఇతడు వానరుడుకాడు. వజ్రాయుధధారి దేవతలప్రభువు అయిన ఇంద్రుడుకావచ్చు,లేకసాక్షాత్తు యముడో వరుణుడో రుద్రుడో కుబేరుడో సూర్యుడో చంద్రుడో అవవచ్చులేక స్వయముగా కాలపురుషుడో అవవచ్చు'.

శ్లో|| కింబ్రాహ్మణః సర్వ పితామహస్య
సర్వస్య ధాతుశ్చతురాననస్య|
ఇహాsగతో వానర రూపధారీ
రక్షోపసంహారకరః ప్రకోపః||38||
కిం వైష్ణవం వా కపిరూపమేత్య
రక్షో వినాశాయ పరం సుతేజః|
అనన్తమవ్యక్త మచిన్త్య మేకమ్
స్వమాయయా సామ్ప్రత మాగతం వా||39||
ఇత్యేవమూచుర్భవో విశిష్ఠా
రక్షోగణాస్తత్ర సమేత్య సర్వే|
సప్రాణి సంఘాం సగృహాం సవృక్షామ్
దగ్ధాం పురీం తాం సహసా సమీక్ష్య||40||

స|| సర్వపితామహస్య సర్వస్య ధాతుః చతురాననస్య బ్రహ్మణహ్ రక్షోపసంహారకరః ప్రకోపః వానరరూపధారీ ఇహ ఆగతః ఉపాయాతః కిమ్?|| అనంతం అవ్యక్తం అచిన్త్యం ఏకం వైష్ణవమ్ పరం సుతేజః సామ్ప్రతం రక్షో వినాసాయ స్వమాయయా కపిరూపం ఏత్య ఆగతం కిం వా|| సప్రాణి సంఘాం సగృహం సవృక్షాం తాం పురీం సహసా దగ్ధాం బహవః విశిష్టాః సర్వే రక్షోగణాః తత్ర సమేత్య ఇతి ఏవం ఊచుః||

తా|| ' లేక సమస్త సృష్టికర్త చతురాననుడైన బ్రహ్మయే వానరరూపములో రాక్షససంహారమునకు వచ్చెనా ? అనంతము అవ్యక్తము ఊహకందని ఒకే మహావిష్ణువు అతి తేజోమయుడు రాక్షసులను పూర్తిగా అంతము చేయుటకు వానరూపములో వచ్చెనా? అని. సమస్త ప్రాణి సంఘములలూ గృహములూ వృక్షముల తో సహా ఆ నగరము దగ్ధము అయిపోతూవుంటే ఈ విధముగా ఆ రాక్షసగణములందరూ కలిసి ఒకరొకొకరు ఈ విధముగా చెప్పుకొనసాగిరి.

శ్లో|| తతస్తు లంకా సహసా ప్రదగ్ధా
సరాక్షసా సాశ్వరథా సనాగా|
సపక్షిసంఘా సమృగా సవృక్షా
రురోద దీనా తుములం సశబ్దమ్||41||
హా తాత హాపుత్త్రక కాన్త మిత్త్ర
హా జీవితం భోగయుతం సుపుణ్యమ్|
రక్షోభిరేవం బహుధా బ్రువద్భిః
శబ్దః కృతో ఘోరతరః సుభీమః||42||

స|| తతః సరాక్షసా సాశ్వరథా స నాగా సపక్షిసంఘాః స మృగా స వృక్షా లంకా సహసా ప్రదగ్ధా దీనా తుములం సుశబ్దం రురోద|| హా తాత హాపుత్త్రక హా కాన్త హా మిత్ర భోగయుతం సుపుణ్యం హా జీవితం బహుధా బ్రువద్భిః రక్షోభిః ఘోరతరః సుభీషః శబ్దః కృతః ||

తా|| అప్పుడు రాక్షసులు అశ్వములు రథములు నాగులు మృగములతో పక్షిసంఘముల తో సహా దగ్ధము అవుతున్న ఆ లంకా నగరము నుండి రోదన ధ్వనులు పైకి లేచాయి. ' ఓ తాత ఓ పుత్రా ఓ మిత్రుడా భోగించతగిన పుణ్యమైన జీవితము నాశనమైనది' అంటూ రాక్షసులందరి ద్వారా ఘోరమైన నాదము లేచెను.

శ్లో|| హుతాశనజ్వాలసమావృతా సా
హతప్రవీరా పరివృత్త యోధా|
హనూమతః క్రోధ బలాభిభూతా
బభూవ శాపోపహతేవ లంకా||43||
ససంభ్రమత్రస్త విషణ్ణ రాక్షసామ్
సముజ్జ్వల జ్జ్వాలహుతాశనాంకితామ్|
దదర్శ లంకాం హనుమాన్మహామనాః
స్వయంభుకోపోపహతా మివావనిమ్||44||

స|| హుతాశనజ్వాలసమావృతా హతప్రవీరాః పరివృత్తయోధా హనూమతః క్రోధబలాభిభూతా సా లంకా శాపోపహతేవ బభూవ||మహాత్మనః హనుమాన్ ససంభ్రమత్రస్తవిషణ్ణరాక్షసామ్ సముజ్జ్వలజ్జ్వాల హుతాశనాంకితామ్ లంకాం స్వయమ్భూకోపోపహతాం అవనిం ఇవ లంకాం దదర్శ||

తా|| హనుమంతుని క్రోధ బలములచే అగ్ని జ్వాలలతో చుట్టబడి, హతులైన యోధులతో, పారిపోతున్న సైనికులతో నిండిన లంకా నగరము శపింపబడినదా అన్నట్లు ఉండెను. మహాత్ముడైన ఆ హనుమంతుడు సంభ్రమముతో విషణ్ణులైన రాక్షసులతో నిండిన అగ్నిజ్వాలలతో చుట్టబడి దగ్ధమౌతున్న స్వయముగా బ్రహ్మ యొక్క ఆగ్రహమునకు గురి అయినదా అన్నట్లు వున్న లంకానగరమును చూసెను.

శ్లో|| భఙ్‍క్త్వా వనం పాదపరత్నసంకులమ్
హత్వాతు రక్షాంసి మహాన్తి సంయుగే|
దగ్ధ్వా పురీం తాం గృహరత్న మాలినీమ్
తస్థౌ హనుమాన్ పవనాత్మజః కపిః||45||
త్రికూటశృంగాగ్రతలే విచిత్రే
ప్రతిష్టితో వానరరాజసింహః|
ప్రదీప్త లాంగూలకృతార్చిమాలీ
వ్యరాజతాssదిత్య ఇవాంశుమాలీ||46||

స||పవనాత్మజః హనుమాన్ పాదపరత్నసంకులం వనం భుంక్త్వా సంయుగే మహన్తి రక్షాంసి హత్వా గృహరత్నమాలినీం తాం పురీం దగ్ధ్వా తస్థౌ|| విచిత్రే త్రికూట సంగాగ్రతలే ప్రతిష్టితః ప్రదీప్త లాంగూలకృతార్చిమాలీ వానరరాజసింహః అంశుమాలీ ఆదిత్య ఇవ వ్యరాజత||

తా|| అత్యంత ఉత్తమమైన వృక్షములతో కూడిన వనములను దహించి, రాక్షసులను హతమార్చి, రత్నమాలికలవలె కూర్చబడిన గృహములతో కూడిన లంకను దహించి ఆ పవనాత్మజుడైన ఆ హనుమంతుడు అచట నిలబడెను. అ విచిత్రమైన త్రికూట శిఖరముపై నిలబడి ప్రజ్వలిస్తున్న లాంగూలముతో ఆ వానరులలో సింహము లాంటి హనుమంతుడు కిరణములమాలతో ప్రకాశించుచున్న సూర్యునివలె నుండెను.

శ్లో|| స రాక్షసాం స్తాన్ సుబహూంశ్చ హత్వా
వనం చ భంక్త్వా బహుపాదపం తత్|
విసృజ్య రక్షోభవనేషు చాగ్నిమ్
జగామ రామం మనసా మహాత్మా||47||
తతస్తు తం వానరవీర ముఖ్యం
మహాబలం మారుతతుల్య వేగమ్|
మహామతిం వాయుసుతం వరిష్టం
ప్రతుష్టువుర్దేవగణాశ్చ సర్వే||48||

స|| మహాత్మా సః సుబహూన్ తాన్ రాక్షసాన్ హత్వా బహుపాదపమ్ తత్ వనం చ భంక్త్వా రక్షోభవనేషు అగ్నిం విశ్రుజ్య మనసా రామం జగామ||తతః వానరవీరముఖ్యం మహాబలం మారుతతుల్యవేగం మహామతిం వరిష్టం తం వాయుసుతం సర్వే దేవగణాః ప్రతుష్టువుః||

తా|| మహాత్ము డైన ఆ హనుమంతుడు అనేక రాక్షసులను వృక్షములతో కూడిన వనములను భగ్నముచేసి రాక్షస భవనములకు నిప్పు అంటించి మనస్సులో రాముని తలచుకొనెను. అప్పుడు ఆ వానరవీరులలో ముఖ్యుడైన మారుతితో సమానమైన వేగము కల మహాబలవంతుడైన గొప్పబుద్ధిశాలి అయిన సర్వశ్రేష్టుడు అయిన హనుమంతుని దేవగణములందరూ ప్రశంశించిరి.

శ్లో|| భఙ్‍క్త్వా వనం మహాతేజా హత్వా రక్షాంసి సంయుగే|
దగ్ధ్వా లంకాపురీం రమ్యాం రరాజ స మహాకపిః||49||
తత్రదేవాః సగంధర్వాః సిద్ధాశ్చ పరమర్షయః|
దృష్ట్వా లంకాం ప్రదగ్ధాం తాం విస్మయం పరమం గతాః||50||

స||మహాతేజః మహాకపిః వనం భంక్త్వా సంయుగే రక్షాంసి హత్వా రమ్యాం లంకపురీమ్ దగ్ధ్వా రరాజ||తత్ర సగంధర్వాః దేవాః సిద్ధాశ్చ పరమర్షయః దగ్ధాం తాం లంకాం పురీం దృష్ట్వా పరమమ్ విస్మయమ్ గతాః ||

తా|| ఆ మహాతేజోమయుడైన మాహాకపి వనములను ధ్వంసము చేసి యుద్ధములో రాక్షసులను హతమార్చి రమ్యమైన లంకానగరము దగ్ధము చేసి రాజించెను. అప్పుడు గంధర్వులతో కూడిన దేవతలూ సిద్ధులు మహాఋషులూ ఆ దగ్ధ్మైన లంకను చూస్తూ అత్యంత విస్మయము పొందిరి.

శ్లో|| తం దృష్ట్వా వానరశ్రేష్ఠం హనుమంతం మహాకపిం|
కాలాగ్నిరితి సంచిన్త్య సర్వభూతాని తత్రసుః||51||

స|| వానరశ్రేష్ఠం మహాకపిం తం హనుమంతం దృష్ట్వా కాలాగ్నిః ఇతి సంచిత్య సర్వభూతాని తత్రసుః||

తా|| ఆ మహాకపి వానరలలో శ్రేష్టుడు అయిన హనుమంతుని చూచి సమస్తభూతములూ అతడు కాలాగ్ని యే అని భావించి భయభ్రాంతులైరి.

శ్లో|| దేవాశ్చ సర్వేమునిపుంగవాశ్చ
గంధర్వవిద్యాధరనాగయక్షాః|
భూతాని సర్వాణి మహాన్తి తత్ర
జగ్ముః పరాం ప్రీతిమతుల్యరూపామ్||52||

స||తత్ర సర్వే మునిపుంగవాశ్చ గంధర్వవిద్యాధరనాగయక్షాః మహంతి సర్వాణి భూతాని అతుల్యరూపాం పరాం ప్రీతిం జగ్ముః||

తా|| అప్పుడు ముని పుంగవులు గంధర్వులు, విద్యాధరులు నాగులు యక్షులు సమస్త భూతములు అత్యంతమైన ఆనందమును పొందిరి.

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే
చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్
శ్రీమత్సుందరకాండే చతుఃపంచాశస్సర్గః ||

ఈ విధముగా శ్రీమద్వాల్మీకి రామాయణములో సుందరకాండలో ఏబది నాలుగవ సర్గ సమాప్తము
||ఓమ్ తత్ సత్||